Krzyże, kapliczki pokutne i inne zabytki jurysdykcji karnej.
Krzyże pokutne stawiano w miejscu zbrodni jako jeden z elementów pokuty lub gestu pojednania z rodziną zabitego. Zwyczaj stawiania kamiennego krzyża w miejscu popełnionej zbrodni upowszechnił się w średniowieczu i oficjalnie funkcjonował od XIII do XVI wieku. W 1532 r. cesarz Karol V wprowadził nowy kodeks karny Constitutio Criminalis Carolina i od tego momentu dawne prawo, ustanowione w XIII wieku straciło swą moc wiążącą. Krzyż przestał być znakiem pojednania, jednak na zasadzie kontynuacji tradycji, coraz rzadziej, ale były jeszcze stawiane aż do XIX wieku.
W XIII i XIV wieku stawiano krzyże proste bez jakichkolwiek rytów. Krzyże powstałe w wieku XV i następnych stuleciach często ozdobione są rytami narzędzi zbrodni takimi jak kusze, noże, miecze, sztylety, widły, topory i włócznie.
Krzyże pokutne
W Europie istnieje około 7000 krzyży pokutnych z czego prawie 4000 w Niemczech (www.suehnekreuz.de) i około 2300 w Czechach (www.smircikrize.cz). W Polsce znanych jest około 700 krzyży pokutnych z czego ponad 500 znajduje się na Dolnym Śląsku, 50 w woj. lubuskim, 55 w woj. opolskim, ok. 30 w woj. śląskim. Dokładna lista krzyży pokutnych znajdujących się na terenie Polski zamieszczona jest na stronie jaktrafic.org
Najstarszy znany krzyż pokutny na terenie Polski, z 1305 roku, stoi przy kościele w Stanowicach koło Strzegomia.
Największy kamienny krzyż w Europie znajduje się w Stargardzie Szczecińskim i mierzy 3,77 m. oraz waży około 2 tony. Natomiast największy krzyż pokutny na Dolnym Śląsku o wysokości 2,4 m stoi w lesie na północ od wsi Kijowice koło Bierutowa.
Kapliczki pokutne
Oprócz krzyży w miejscu zbrodni czasami stawiano kamienne kapliczki. Najstarsza w Polsce, pochodząca z 1494 roku stoi przy drodze w Pankowie (gmina Świdnica) w pobliżu ruin pałacu.
Pręgierze
Do zabytków jurysdykcji karnej należą także pręgierze, domy katów i narzędzia katowskie takie jak kuny, dyby i inne narzędzia tortur. Na Dolnym Śląsku zachował się także kamienny średniowieczny stół sądowy w Kochanowie. Natomiast w Wojcieszowie możemy zobaczyć ruiny szubienicy.
Inne zabytki jurysdykcji karnej
W poniższej galerii umieściłem kilka fotografii spoza Dolnego Śląska w celu zilustrowania przemyślnych narzędzi z okresu średniowiecza służących wymierzaniu kary. Między innymi klatkę hańby stojącą przy rynku w Lewoczy na Słowacji oraz krzesło przesłuchań z domu kata w Paczkowie w województwie opolskim. Dodatkowo prezentuję zdjęcie samego domu w którym mieszkał paczkowski kat wraz z rodziną w XVIII wieku. Kopię klatki hańby nazywanej także klatką błaznów można zobaczyć przy rynku w Szydłowie w województwie świętokrzyskim.
